اروپا به برجام شلیک می‌کند؟!

در حالی که طی روزهای اخیر چشم جامعه بین‌المللی به توافق میان ایران و اروپا در جهت توقف گام سوم هسته‌ای معطوف بود، روز گذشته حسن روحانی رئیس‌جمهوری کشورمان در جلسه هیئت دولت اعلام کرد که به دلیل نهایی نشدن نتیجه مذاکرات، ایران سومین مرحله از کاهش تعهدات هسته‌ای خود را کلید خواهد زد.
در این رابطه روحانی با بیان اینکه اختلافات به میزان زیادی حل و فصل شده است، گفت که هنوز به نقطه نهایی نرسیده‌ایم و به همین دلیل بعید می‌دانم که تا امروز و فردا نیز توافق حاصل شود؛ در نتیجه گام سوم را برداشته و جزئیات آن را نیز به زودی اعلام خواهیم کرد.

ایران از 18 اردیبهشت امسال و همزمان با سالگرد خروج یکجانبه آمریکا از توافق هسته‌ای، طی ضرب‌الاجلی سیاست کاستن تدریجی از تعهدات برجامی خود را در دستور کار قرار داده و در این میان با ضرب‌الاجل‌هایی شصت روزه، دوگام هسته‌ای را نیز برداشته است. گام اول عدم فروش اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین بوده و گام دوم نیز فراتر رفتن از غنی‌سازی 3.67 درصد است. در این میان گام سوم هنوز مشخص نیست که چه جزئیاتی را در بر می‌گیرد، اما احتمالات بیان می‌کند که مسئله راکتور اراک و نیز فراتر رفتن از غنی‌سازی 20 درصد از جمله اقدامات ایران در مرحله سوم کاستن از تعهدات هسته‌ای خواهد بود. در این رابطه حسن روحانی با بیان اینکه در این گام نیز فرصتی شصت روزه به طرف اروپایی داده می‌شود، تصریح کرد: ظاهر این گام سوم، خیلی تکان‌دهنده نیست ولی باطن آن فوق‌العاده مهم است و به نظر من این گام، مهم‌ترین گامی است که برمی‌داریم و آثارش بسیار فوق‌العاده خواهد بود، زیرا با این گام سازمان انرژی اتمی از این روند سرعت معمولی خارج و فعالیتش شتاب خواهد گرفت.

بسته پاریس به تهران
ایران از اردیبهشت ماه امسال، گام‌های هسته‌ای خود را مطابق با بندهای 26 و 36 برجام و با هدف بازگشت به توافق هسته‌ای عنوان و بارها نیز تصریح کرده است که در‌صورت انجام تعهدات طرف‌های مقابل، این گام‌ها قابل تجدید نظر و توقف است. در همین راستا، تهران معتقد است که اروپایی‌ها 11 تعهد در قبال برجام دارند که تاکنون در عمل به آن کوتاهی کرده‌اند. اما در این میان و به واسطه شروع و سرعت گرفتن مذاکرات میان ایران و اروپا به رهبری فرانسه، اکنون مسئله فروش نفت و اخذ معافیت‌های صادرات آن از سوی آمریکا مطرح شده است. به گفته کارشناسان فرانسوی‌ها در راستای مذاکرات‌شان با تهران، بسته‌ای را پیشنهاد داده‌‌اند که در ازای ایجاد یک خط اعتباری 15 میلیارد دلاری و نیز اخذ معافیت فروش نفت، تهران گام‌های هسته‌ای خود را متوقف کند. در خلال این صحبت‌ها گفته می‌شود که اروپا در مقابل این بسته پیشنهادی انتظار دارد که ایران در زمینه برجام و نیز مسائل موشکی و منطقه‌ای، با طرف غربی به گفت‌‌‌و‌گو و مذاکره بنشیند؛ امری که بارها از سوی مقامات کشورمان رد و تصریح شده که مذاکرات جدیدی در قبال برجام صورت نخواهد‌ گرفت. حالا ایران تاکید دارد که در شرایط کنونی باید موضوع فروش نفت از سوی سایر شرکای برجام به خصوص اروپا تضمین شود. به همین دلیل پس از مذاکراتی که ظریف در پاریس و بیاتریز فرانسه با مقامات این کشور داشت، عباس عراقچی اواسط هفته جاری در راس یک تیم اقتصادی متشکل از کارشناسان بانک مرکزی و وزارت نفت بار دیگر به فرانسه سفر کرده و آنطور که اعلام شد، نتیجه این مذاکرات به میزان زیادی در آینده برجام تاثیرگذار خواهد بود.

گفتنی است ظریف که طی روزهای گذشته مسکو را به مقصد بنگلادش و اندونزی ترک کرده است در آخرین اظهارات خود راجع به برجام مسئله تضمین فروش نفت را مطرح و اعلام کرد: اینکه فرانسه یا اتحادیه اروپا نیاز دارند به اینکه از آمریکا اجازه بگیرند برای اینکه اقدامات شان را انجام دهند قابل فهم است اما از نظر ما باعث تاسف است و از نظر حقوقی هم نمی‌تواند اقدام آمریکا مانع از ایفای تعهدات اروپا باشد. این را هم ما باید به آنها یادآوری کنیم و هم وکلای آنها باید به آنها بگویند اقداماتی که آنها باید انجام دهند مستقل از فشارهای آمریکا است و اینکه آنها می‌خواهند از اوفک یا جای دیگر مجوز بگیرند این مشکل ما نیست، موضوعی است که آنها باید انجام دهند.

ایران در چه شرایطی آماده مذاکره است؟

در مقابل عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت خارجه که پس از مذاکرات فشرده ده ساعته در پاریس به اسلوونی سفر کرده است به خبرنگاران گفته است: محور مذاکرات ما در پاریس در‌مورد فروش نفت و نحوه تامین درآمدهای حاصل از آن است. ما تنها در‌صورتی به اجرای کامل برجام باز می‌گردیم که این امر بدون هیچ محدودیتی محقق شود. در‌نتیجه با توجه به ابتکار فرانسه در این خصوص، قرار شد با تخصیص یک خط اعتباری 15 میلیارد دلاری برای مدت چهار ماه، یعنی تا پایان سال جاری میلادی، معادل 100 درصد نفت ایران خرید یا پیش خرید شود. عراقچی همچنین تاکید کرده که پس از دریافت 15 میلیارد دلار ایران آمادگی برای گفت‌و‌گو با کشورهای 1+4 را خواهد داشت و به هیچ عنوان نیز در رابطه با خطوط قرمز خود با کسی مذاکره نخواهد کرد.

دورنمای برجام چیست؟
در همین راستا، هرچند ایران اعلام کرده که مذاکراتش طی روزها و هفته‌های اخیر گام‌هایی رو به جلو بوده است، اما طی دیروز و تا لحظه تنظیم این گزارش هنوز واکنشی از سوی اروپا مبنی بر ورود ایران به گام سوم هسته‌ای مطرح نشده است. علاوه بر این جزئیات این گام نیز همچنان برای رسانه‌ها نامشخص است. به همین دلیل کارشناسان دو دسته تحلیل را درخصوص فرآیندهای آتی و پیش رو مد نظر دارند. نخست اینکه با توجه به سفر وزیر دارایی فرانسه به واشنگتن و خبری که دو روز قبل وزیر خارجه فنلاند درخصوص تضمین فروش روزانه 700 هزار بشکه نفت از سوی ایران مطرح کرد، احتمال دارد طی روزهای آینده توافقات جهت کاهش تنش‌ها صورت گرفته و چشم‌انداز دیپلماسی برای حفظ و تداوم برجام دورنمای مثبتی را ارائه دهد.
از سوی دیگر ممکن است با کارشکنی مجدد آمریکا و ورود ایران به گام سوم، اروپایی‌ها وارد فاز مکانسیم ماشه و بردن پرونده ایران به شورای امنیت شوند. امری که می‌تواند ضمن پیچیده‌تر کردن معادلات پیش رو، احتمالاً مقدمات فروپاشی نهایی برجام را فراهم کند.